IQBAL IQBAL

سوال چہارم

قدیم و محدث از ہم چون جدا شد

کہ این عالم شد آن دیگر خدا شد

اگر معروف و عارف ذات پاکست

چہ سودا در سر این مشت خاکست

جواب

خودی را زندگی ایجاد غیر است

فراق عارف و معروف خیر است

قدیم و محدث ما از شمار است

شمار ما طلسم روزگار است

دمادم دوش و فردا می شماریم

بہ ہست و بود و باشد کار داریم

ازو خود را بریدن فطرت ماست

تپیدن نارسیدن فطرت ماست

نہ ما را در فراق او عیاری

نہ او را بی وصال ما قراری

نہ او بی ما نہ، بی او چہ حال است

فراق ما فراق اندر وصال است

جدائی خاک را بخشد نگاہی

دہد سرمایہ کوہی بکاہی

جدائی عشق را آئینہ دار است

جدائی عاشقان را سازگار است

اگر ما زندہ ایم از دردمندی است

وگر پایندہ ایم از دردمندی است

من و او چیست اسرار الہی است

من و او بر دوام ما گواہی است

بخلوت ہم بجلوت نور ذات است

میان انجمن بودن حیات است

محبت دیدہ ور بی انجمن نیست

محبت خود نگر بی انجمن نیست

بہ بزم ما تجلی ہاست بنگر

جہان ناپید و او پیداست بنگر

در و دیوار و شہر و کاخ و کو نیست

کہ اینجا ہیچکس جز ما و او نیست

گہی خود را ز ما بیگانہ سازد

گہی ما را چو سازی می نوازد

گہی از سنگ تصویرش تراشیم

گہی نادیدہ بر وی سجدہ پاشیم

گہی ہر پردۂ فطرت دریدیم

جمال یار بیباکانہ دیدیم

چہ سودا در سر این مشت خاکست

ازین سودا درونش تابناکست

چہ خوش سودا کہ نالد از فراقش

و لیکن ھم ببالد از فراقش

فراق او چنان صاحب نظر کرد

کہ شام خویش را بر خود سحر کرد

خودی را دردمند امتحان ساخت

غم دیرینہ را عیش جوان ساخت

گہر ہا سلک سلک از چشم تر برد

ز نخل ماتمی شیرین ثمر برد

خودی را تنگ در آغوش کردن

فنا را با بقا ہم دوش کردن

محبت در گرہ بستن مقامات

محبت در گذشتن از نہایات

محبت ذوق انجامی ندارد

طلوع صبح او شامی ندارد

براہش چون خرد پیچ و خمی ہست

جہانی در فروغ یکدمی ہست

ہزاران عالم افتد در رہ ما

بپایان کی رسد جولانگہ ما

مسافر جاودان زی جاودان میر

جہانی را کہ پیش آید فراگیر

بہ بحرش گم شدن انجام ما نیست

اگر او را تو در گیری فنا نیست

خودی اندر خودی گنجد محال است

خودی را عین خود بودن کمال است