IQBAL IQBAL

سوال ہفتم

مسافر چون بود رہرو کدام است

کرا گویم کہ او مرد تمام است

جواب

اگرچہ چشمی گشائی بر دل خویش

درون سینہ بینی منزل خویش

سفر اندر حضر کردن چنین است

سفر از خود بخود کردن ہمین است

کسی اینجا نداند ما کجائیم

کہ در چشم مہ و اختر نیائیم

مجو پایان کہ پایانے نداری

بپایان تا رسی جانے نداری

نہ ما را پختہ پنداری کہ خامیم

بہر منزل تمام و ناتمامیم

بپایان نارسیدن زندگانی است

سفر ما را حیات جاودانی است

ز ماہی تا بہ مہ جولانگہ ما

مکان و ھم زمان گرد رہ ما

بخود پیچیم و بیتاب نمودیم

کہ ما موجیم و از قعر وجودیم

دمادم خویش را اندر کمین باش

گریزان از گمان سوی یقین باش

تب و تاب محبت را فنا نیست

یقین و دید را نیز انتہا نیست

کمال زندگی دیدار ذات است

طریقش رستن از بند جہات است

چنان با ذات حق خلوت گزینی

ترا او بیند و او را تو بینی

منور شو ز نور من یرانی

مژہ برھم مزن تو خود نمانی

بخود محکم گذر اندر حضورش

مشو ناپید اندر بحر نورش

نصیب ذرہ کن آن اضطرابی

کہ تابد در حریم آفتابی

چنان در جلوہ گاہ یار میسوز

عیان خود را نہان او را برافروز

کسی کو دید عالم را امام است

من تو ناتمامیم او تمام است

اگر او را نیابی در طلب خیز

اگر یابی بہ دامانش در آویز

فقیہ و شیخ و ملا را مدہ دست

مرو مانند ماہی غافل از شست

بکار ملک و دین او مرد راہی است

کہ ما کوریم و او صاحب نگاہی است

مثال آفتاب صبحگاہی

دمد از ھر بن مویش نگاہی

فرنگ آئین جمہوری نہاد ست

رسن از گردن دیوی گشادست

نوا بی زخمہ و سازی ندارد

ابی طیارہ پروازی ندارد

ز باغش کشت ویرانی نکوتر

ز شہر او بیابانے نکوتر

چو رہزن کاروانی در تک و تاز

شکمہا بہر نانی در تک و تاز

روان خوابید و تن بیدار گردید

ہنر با دین و دانش خوار گردید

خرد جز کافری کافر گری نیست

فن افرنگ جز مردم دری نیست

گروہی را گروہی در کمین است

خدایش یار اگر کارش چنین است

ز من دہ اہل مغرب را پیامی

کہ جمہور است تیغ بی نیامی

چہ شمشیری کہ جانہا می ستاند

تمیز مسلم و کافر نداند

نماند در غلاف خود زمانی

برد جان خود و جان جہانی